Literatura

Smok według Andrzeja Sapkowskiego
Ponińszy tekst jest fragmentem książki Rękopis znaleziony w smoczej jaskini - Kompenduim wiedzy o literaturze fantasy. Opublikowano za zgodą autora.
Zapraszamy także do odwiedzenia strony:
Andrzej Sapkowski w Internecie

MOK - bohater tylu bajek, baśni, mitów i podań, że na szczegółowe opisy i dywagacje szkoda po prostu miejsca. Ograniczymy się więc tylko do rzeczy istotnych, a mniej znanych.
We wszystkich niemal współczesnych językach wyrosłych z pnia indoeuropejskiego smok jest etymologicznie wyprowadzony z greckiego słowa drakon, znaczącego "bystrooki". Od tego pochodzą dragon, dragone, Drache, drage, drake. To samo dotyczy Słowian, u których jest drakon, drak, dragon. I tylko Polacy wyłamali się z szeregu całkowicie: mamy nasze własne i niepowtarzalne słowo "smok", które, jak chce Bnickner, pochodzi od indoirańskiego słowa oznaczającego "połykanie" (stąd też "smoktnąć", "cmoknąć").
Jest też rzeczą interesującą, że jeśli zestawić starożytne mity i legendy o smokach z zachowaną ikonografią, mitów tych dotyczącą, zobaczymy zawsze węża, nie zaś skrzydlatego jaszczura, będącego skrzyżowaniem krokodyla z nietoperzem. W starożytności wąż, choć groźny i śmiercionośny, był czczony. Wśród ludów nordyckich i germańskich wręcz używa się dla smoka nazwy Wurm (Wyrm, Orm), oznaczającej węża. Wężem (Orm) jest smok Fafnir zabity przez Sygurda (Zygfryda), prototyp smoka zazdrośnie strzegącego skarbu. Wężem (od łac. coluber} jest Cuelebra, czyli KOLUBRYNA. Wężem wreszcie, nie jaszczurem (vide Biblia Tysiąclecia) jest apokryficzny smok boga Bela, czczony przez Babilończyków, którego prorok Daniel otruł za pomocą pierogów nadzianych smołą, łojem i włosiem. Wężem jest pokonany przez Apollina delficki Pyton. Wężem jest wreszcie Apopis, pokonany przez pierwszego smokobójcę - boga Ra.
Dopiero w średniowieczu stał się smok uosobieniem Szatana, jako taki musiał być straszliwy i strasznym miano go malować. Skompilowano więc w ikonie smoka wszystko co najgorsze, co budzi zgrozę i wstręt. Gadzie łuski, postać jaszczurcza (jaszczurek i salamander bano się panicznie) i falliczna zarazem, wężowy rozwidlony język i jadowita ślina, wężowy ogon, zębata paszczęka, na domiar złego ziejąca ogniem (oczywiście piekielnym), skrzydła nietoperza (którego też się bano). Krótko mówiąc - samo zło, sama ohyda, sama makabra. Identyczny zabieg zastosował później H.R. Giger, tworząc postać Obcego (Alien) - skompilował wszystkie ludzkie fobie.
Szatańskiego smoka mogli pokonać tylko archaniołowie (Michał) i święci: JERZY, MARTA czy Roman. Byli też oczywiście plebejscy smokobójcy, truciciele stosujący metodę opatentowaną przez wspomnianego wyżej proroka Daniela, czyli podrzucający smokom nadziane niewysłowionym plugastwem przynęty.
Fantasy smoków zna bez liku, ale dobrze i ciekawie opisanych nie ma ich znowu tak wiele. Poniżej przytaczam ich listę. Lista stanowi zarazem smoczy kanon literatury fantasy, bez znajomości którego żaden szanujący się miłośnik tego gatunku obejść się nie może.
Ankalagon Czarny (J.R.R. Tolkien, Silmarillion)
Chrysophylax Dives, smok z Dzikich Wzgórz (Rudy Dżil i jego pies)
Elynsynos, prastara smoczyca (Elizabeth Haydon, trylogia o Rapsodii)
Falameezar, smok-marksista, bojownik za sprawę proletariatu (Alan Dean Foster, Spellsinger)
Falkor, Smok Szczęścia (Michael Ende, Nie kończąca się historia)
Fingard, smok-wierszokleta (John Morressy, Głos dla Księżniczki)
Gaurung, Ojciec Smoków (J.R.R. Tolkien, Silmarillion)
Gorbash, smok, w którego zostaje zamieniony Jim Eckert (Gordon R. Dickson, Smok i jerzy)
Griaule (Lucius Shepard, "Człowiek, który pomalował smoka Griaule'a", w ant. The Jaguar Hunter)
Gyld Zielonoskrzydły, jedna z tytułowych Bestii z Eld (Patricia A. McKillip, Zapomniane bestie z Eld)
Jabberwock (Roger Żelazny, Znak Chaosu - oryginalnie zaś w klasyce, w Alicji Lewisa Carrolla)
Kalessin, Najstarszy (Ursula Le Guin, Najdalszy brzeg i Tehanu)
Mr Mayland Long, Czarny Smok (R.A. MacAvoy, Tea with the Black Dragon)
Morkeleb Czarny (Barbara Hambly, Zguba Smoków i sequele, Dragonshadow i Knight ofthe Demon Queen)
Płomienny Szpon, wódz Smoków Melniboné (Michael Moorcock, Zwiastun Burzy)
Shanzie, smok bez skarbu (John Morressy, Kedrigem w Krainie Koszmarów}
Smaug Złoty, smok z Samotnej Góry (J.R.R ToMen, Hobbit)
Smok - bezimienny filozof (John Gardner, Grendel)
Smok z Rozpadliny (Piers Anthony, Xanth)
Strabo, smok Landoveru (Terry Brooks, Magiczne królestwo)
Yevaud, smok z Wyspy Pendor (Ursula Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu)
Smocza lektura uzupełniająca, fantasy i nie tylko:
Joanne Bertin, The Last Dragonlord (i sequel, Dragon and Phoenix); Ewa Białołęcka, Tkacz Iluzji; Gillian Bradshaw, The Dragon and the Thief i sequel, The Land of Gold; Susan Cooper, Matthew's Dragon; Kate Elliott, Crown of Stars (King's Dragon, Prince of Dogs, The Burning Stone, Child of Flame); Bruce Chandler Fergusson, The Shadow of His Wings; Craig Shaw Gardner, Dragon Circie (Dragon Sleeping, Dragon Waking, Dragon Burning); Kenneth Grahame, "Opieszały Smok" (inny przekład: "Oporny smok"); Stephen King, Oczy smoka; Mercedes Lackey i Andre Norton, Zguba elfów i Elfia krew; Elizabeth A. Lynn, Dragon's Winter; Anne McCaffrey, Jeźdźcy smoków z Pern; George R. R. Martin, Blood of the Dragon; George R.R. Martin, "The Ice Dragon"; Robert Nathan, Sir Henry; Eden Phillpotts, The Lavender Dragon; Irene Radford, cyk IThe Dragon Nimbus (The Glass Dragon, The Perfect Phncess, The Loneliest Magician, Wizard's Treasure); Melanie Rawn, Dragon Prince (Dragon Prince, Star Scroll, Sunrunner's Fire); Christopher B. Rowley, Bazil Broketail; Clifford Simak, Rezerwat goblinów; Rosemary Sutciiff, The Minstrel and the Dragon; Michael Swanwick, Córka żelaznego smoka; Patricia C. Wrede, Enchanted Forest {Dealing with Dragons, Searching for Dragons, Calling on Dragons, Talking to Dragons); Jane Yolen, The Pit Dragon {Dragona Blood, Heart's Blood, A Sending of Dragons)

oraz. antologie, w nawiasach redaktorzy:
Dragon Fantastic (Martin H. Greenberg), Dragon Tales (Isaac Asimov, Martin H. Greenberg i Charles Waugh), Dragons and Dreams, (Jane Yolen, Martin H. Greenberg i Charles Waugh), Dragons of Darkness i Dragons of Light (obie Orson Scott Card), Dragons! (Jack Dann i Gardner Dozols), The Ultimałe Dragon (Byron Preiss, John Betancourt i Keith R.A. DeCandido)